Op zoek naar Erfparadijzen: Nederlands erf kan schakel zijn in natuurinclusief netwerk
‘Het is hier toch ontzettend groen, hoe kan het zo slecht gaan met de natuur?’ Als het aan Stichting Steenbreek en De Vlinderstichting ligt, behoort deze uitspraak over het landelijk gebied zo snel mogelijk tot het verleden. Het gaat namelijk niet goed met de Nederlandse natuur, niet alleen in de stad maar ook daarbuiten. Ja, het is groen, maar hectares landbouwgrond dragen weinig bij aan de biodiversiteit en het behoud van insecten.
De schaalgrootte in het landelijke gebied, met hectares aaneengesloten grasland, maakt het vooral voor insecten een lastig leefgebied. En juist insecten zijn een belangrijke schakel in de voedselketen. Albert Vliegenthart, ecoloog bij De Vlinderstichting, noemt de uitgestrekte vee- en landbouwgrond een ‘Sahara waar niet te leven valt’. ‘Voor een kleine vlinder is een afstand van een aantal kilometers vliegen al behoorlijk lastig.’
Groen, maar niet goed genoeg
‘Als je het hebt over de urgentie, dan zou ik zeggen dat we de beste tijd om in te grijpen al achter ons hebben liggen. Onze natuurkernen zijn steeds kleiner geworden en raken geïsoleerd door geïntensiveerde landbouw. Ze zijn daardoor minder verbonden. We moeten het herstel nú inzetten.’

Albert Vliegenthart (links) en Dominique van de Kamp
Handelingsperspectief: campagne Erfparadijzen
Stichting Steenbreek en De Vlinderstichting starten in het voorjaar van 2025 met de landelijke campagne Erfparadijzen om het herstel van de biodiversiteit te stimuleren. Zij richten zich op eigenaren en bewoners van Nederlandse erven, die door natuurinclusieve ingrepen op hun terrein een bijdrage kunnen leveren aan een beter leefklimaat voor insecten en andere diersoorten. Aaneengesloten kunnen deze erven een netwerk vormen van rustplekken, nestplaatsen en voedselbronnen. Daarmee kunnen zij een schakel of zelfs hotspot worden in verbinding met natuurinclusieve dorpskernen, natuurlijk ingerichte bermen en andere groene gebieden. De website van de cmapagne is nog niet live, maar hou de kanalen van Steenbreek in de gaten voor updates.
‘Met Erfparadijzen willen we ons nu juist richten op het versterken van de biodiversiteit in de landelijke omgeving, waar minder tegels te halen zijn, maar net zoveel te winnen is.’
Het project ontstond uit een brainstormsessie tussen Dominique van de Kamp, projectleider bij Stichting Steenbreek, en ecoloog Vliegenthart van De Vlinderstichting. Beide organisaties hebben in grote lijnen dezelfde missie. ‘We staan bekend als natuurbeschermers die handelingsperspectief bieden’, zegt Van de Kamp. ‘Als Stichting Steenbreek zijn we al enorm actief in de stedelijke omgeving, bekend van tegel eruit, plantje erin. Inmiddels zijn al bijna tweehonderd gemeenten aangesloten. Met Erfparadijzen willen we ons juist richten op de landelijke omgeving, waar minder tegels te halen zijn, maar net zoveel te winnen.’
Voor het vergroenen en klimaatadaptief maken van erven bestaan al veel regionale initiatieven en campagnes, zoals erfscans. Een landelijke campagne ontbrak echter, en Erfparadijzen wil bestaande initiatieven ondersteunen met een verbindend platform. Het project krijgt steun van SBNL Natuurfonds, dat zich richt op het behoud van het Nederlandse landschap en aansluit bij het bestaande project Natuur om de hoek.

Een erfafscheiding hoeft geen hek te zijn
Online platform en praktische maatregelen
De campagne Erfparadijzen trapt af in het voorjaar van 2025 en loopt tot 2028. Er wordt ingezet op een online platform met informatie, kennisdeling en handelingsperspectief. Het platform biedt onder andere toegang tot informatieve stappenplannen, een overzichtelijke infographic, een gratis erfcheck om zelf uit te zoeken hoe ver je al bent, en verwijst naar lopende projecten en activiteiten per regio.
Erfeigenaren kunnen hiermee zelf de balans opmaken voor hun erf en experimenteren met eenvoudige en effectieve maatregelen. Voorbeelden hiervan zijn:
- Natuurlijke erfscheidingen zoals hagen of houtwallen
- Groene gevelbedekking
- Halfverharding
- Gefaseerd maaien
- Het ophangen van nestkasten (zoals voor mussen en uilen)
- Aanleg van een vijver of wadi
- Takkenrillen als beschutting voor dieren
Volgens Van de Kamp mogen deze maatregelen ook praktisch en leuk zijn. ‘Bij groene gevelbedekking kan je bijvoorbeeld denken aan een druivenstruik. Dat levert verkoeling op én je kan er van snoepen.’ Vliegenthart benadrukt dat structurele aanpassingen belangrijker zijn dan losse ingrepen zoals een bijenhotel of vlinderstruik. ‘Een groene erfafscheiding of een groene gevel is veel impactvoller.’ Belangrijk in de campagne is dat maatregelen aansluiten bij het omliggende landschap en de behoeften van lokale soorten.

Website voorstel 2025
Natuur als bondgenoot
De campagne wordt de komende tijd verder ontwikkeld. Het doel blijft om mensen in het buitengebied te stimuleren om aan de slag te gaan met meer biodiverse erven. Van de Kamp en Vliegenthart willen een positief ingestelde en resultaatgerichte campagne voeren. ‘Het idee is dat mensen denken: “Oh natuur in het buitengebied, ja dat vind ik ook belangrijk. Daar draag ik graag aan bij.”’
Daarnaast is het van belang om gezamenlijk vast te stellen wanneer een erf een Erfparadijs genoemd kan worden. Mogelijk worden verschillende gradaties ingevoerd, zoals een basisniveau en een Erfparadijs+. Hierbij wordt ook gekeken naar bestaande kennis en richtlijnen, zoals de Basiskwaliteit Natuur.
‘Nu gaat een project een keer niet over hoe we moeten produceren en hoe “er geboerd moet worden”. Erfparadijzen gaat over wat er wél kan en hoe makkelijk en leuk dat kan zijn. Waar je zelf dus ook heel veel aan hebt.’
Een belangrijk uitgangspunt van de campagne is om het landelijke gebied niet als tegenstander te zien, maar als bondgenoot. Vliegenthart: ‘Ik zou het ontzettend mooi vinden als dit omarmd wordt door de landbouw. Want nu gaat het eens niet over hoe er geproduceerd moet worden, maar over wat er wél kan en hoe makkelijk en leuk dat kan zijn.’
Van de Kamp sluit zich daarbij aan. ‘Ik gun meer mensen de ervaring om natuur van dichtbij mee te maken. Door met de natuur bezig te zijn, het te laten gebeuren en je erover te verwonderen. Dat verwonderen wordt wat ons betreft een mooi bijkomend effect van Erfparadijzen.’

Vliegenthart: ‘We willen af van laaghangend fruit, zoals één enkel bijenhotel.’
Auteur: Jesse Kiel | Beeld: Dominique van de Kamp