Schooltuin inclusief onderwijs Lingewaard
Schooltuin inclusief onderwijs is een unieke wijze van schooltuinieren, waarbij het werken in de moestuin is geïntegreerd binnen andere vakken van het onderwijsprogramma zoals rekenen en geschiedenis. Het programma gaat uit van natuurbeleving, plezier ervaren en leren door te doen. En dit alles met aanwijsbaar onderwijsrendement.
Dit project is genomineerd voor de Steenbreektrofee 2024, categorie Maatschappelijke initiatieven.
Schooltuin inclusief onderwijs is in 2016 gestart op twee basisscholen in Bemmel binnen de missie en doelstelling van Stichting Lingewaard Natuurlijk (SLN). Het project heeft een lokale voorgeschiedenis en sluit aan bij de landelijke trend om school tuinieren te stimuleren (Schooltuinalliantie en IVN-educatie). Het project is in de loop der jaren diverse malen aangepast wat betreft onderwijsdoelstelling, werkwijze en teamsamenwerking, zodanig dat er nu een goede balans is tussen educatie, gezond eten en natuurbeleving. Het project wordt gesteund door plaatselijke boeren, gemeentebestuur Lingewaard, provincie Gelderland en ministerie van OCW en gedragen door de community van Lingewaard
Uitvoering
Elk jaar komen circa 50 kinderen van groep 6/7 van twee basisscholen naar het schooltuincomplex van SLN om in hun moestuin te werken. Het tuintje is 5 m2 groot. Ze komen per fiets en gaan na afloop of weer terug naar school of rechtstreeks naar huis. In totaal is het 25 keer per seizoen en dat in de periode half maart-eind oktober. De bezigheden zijn zaaien en planten, verzorgen van de planten, oogsten en in het naseizoen winterklaar maken. De kinderen zetten onder andere aardappelen, spinazie, bieten, worteltjes, preien en bonen. Zes vrijwilligers ondersteunen de bezigheden. In de vakantieperiode helpen ouders met schoffelen, vaak het hele gezin en met opa’s en oma’s. Het seizoen wordt afgesloten met een feestelijke bijeenkomst met diploma-uitreiking.
Het tuinieren zit verweven in het onderwijsprogramma en met name de doelen van Wereldoriëntatie (OJW). Om de doelen te realiseren is een werkboek van 15 lessen en 22 taken gemaakt. De lessen zijn schooltuin gerelateerd en worden op school gelezen. Ze zijn bedoeld als kennisvermeerdering en om de leesvaardigheid te bevorderen. De leraar bespreekt de vragen en licht deze, waar nodig, toe. De lessen gaan o.a. over plattegrond en zaaikalender, ontkiemen van zaad, weer en klimaat, bodemdieren, mest, honingbijen, wilde bijen, (on)kruiden, groente en fruit en boerderijbezoek. De onderwerpen worden op de schooltuin kort herhaald. Dit als praktijkles (15 min) waarbij de aanschouwelijkheid centraal staat. Op het eind van de bijeenkomst worden er altijd nog snacks van groente en fruit geproefd. Het doel is om ‘gezond eten’ te bevorderen.
Integraal onderwijs met schooltuinieren, rekenen en geschiedenis
Na de zomervakantie staan de taken centraal. Ook deze zijn school gerelateerd. Het gaat om reken- en taaltaken, taken bij geschiedenis en aardrijkskunde en taken als onderdeel van kunst. Ook nu is de leraar de centrale figuur. Deze maakt de keuzes. Vragen bij Rekenen zijn: Wat is de omtrek van je tuintje? Immers, je moet een afrastering tegen konijnen maken. Of bij Kunst: Wie is Vincent van Gogh en vertel iets over De Aardappeleters? Of bij Geschiedenis: Hoe zijn de volkstuintjes van Amsterdam en Berlijn ontstaan en wat is de relatie met de 1ste en 2de W.O. en met de armoede in die tijd? En ten slotte de relatie van de schooltuin met Aardrijkskunde, zoals met water en wateroverlast, soorten grond en het onzichtbare leven onder de grond (microben e.d.).
De procesevaluatie leert dat leraren en ouders enthousiast zijn over deze vorm van integraal onderwijs. Ook de kinderen zijn het. Ze zijn bovengemiddeld gemotiveerd. Ze hebben niet alleen veel plezier in hun tuintje, maar willen ook meer achtergrondkennis hebben. Zodoende wordt het hoofddoel van de schooltuin, namelijk dat ook de leerprocessen bij andere vakken dan tuinieren, zoals bij rekenen, taal, lezen en de zaakvakken, worden gerealiseerd. Dit alles met aanwijsbaar onderwijsrendement. Zo nam de leesinteresse toe van 47-85% en las 80% altijd (gegevens 2023).
Uniek concept met pedagogische kernwaarden autonomie, competentiegevoel en verbondenheid
Het project is uniek voor Nederland en innovatief voor het basisonderwijs. Dat heeft vooral te maken met het concept. Hierin zitten drie pedagogische kernwaarden verdisconteerd en bepaalde uitgangsgedachten. Het concept werd geïnspireerd door landen met een Angelsaksisch traditie. Wij verwijzen daarbij naar de publicaties van de Horticultural Society (UK) en de Columbia University (NY; Green Tool) en bij ons naar Wals (WUR). De pedagogische kernwaarden zijn: autonomie, competentiegevoel en verbondenheid. Bij die waarden gaat het er om dat kinderen een eigen tuintje hebben en daar zelf verantwoordelijkheid voor zijn. Ten tweede via verworven kennis en geleerde vaardigheden, eigen inspanning en het oogstresultaat hun gevoel van eigenwaarde kunnen versterken. En ten slotte door de verschillende groeperingsvormen, de samenwerking met een maatje en de gezamenlijkheid van elkaar helpen, dingen delen en met elkaar kletsen, zich met elkaar verbonden weten. Deze waarden zijn ongetwijfeld medebepalend voor het ‘ervaren plezier’ dat de kinderen aangeven. Meer dan 92.5% van de kinderen vindt school tuinieren daarom (heel)leuk en 87.5% wordt er (heel)blij van (gegevens 2023).
Didactiek
School tuinieren in deze vorm kent ook bepaalde uitgangsgedachten. Een uitgangsgedachte betreft de didactiek. Het gaat om de integratie in hetonderwijsprogramma, zodat de kerndoelen van het onderwijs optimaal kunnen profiteren. Het ervaren plezier in tuinieren is daarvan de basis. Ook de aansluiting van het werkboek bij de ontwikkelingsfase van 9-10 jarigen is van belang om te noemen. Daardoor kunnen de kinderen het werkboek ook daadwerkelijk lezen en is het niet te moeilijk. Ten slotte is er nog de structurering van de aanpak en gaat het bij lesjes en de taken niet omverwerving van nieuwe leerstof, maar om ‘de toepassing van reeds bestaande kennis’.
Naast natuurbeleving is ook ‘gezond leren eten’ een belangrijke uitgangsgedachte. Hoewel het geen primaire doelstelling is, werd het in het kader van het overheidsprogramma ‘gezond leren eten’ in de werkwijze ingepast. Het krijgt vorm in het wekelijks proeven van groente- en fruitsnacks. 70% van de kinderen zegt nieuwe dingen te hebben leren proeven en 47.% nieuwe dingen te hebben leren eten.




Bredere context van dit project
School tuinieren is ingebed in het bredere geheel van missie en doelstelling van Stichting Lingewaard Natuurlijk. De doelen van deze stichting liggen op het gebied van educatie, natuurbeleving, natuurbeheer en natuurbescherming en zijn verder onderverdeeld in subdoelen. De organisatie telt meer dan 150 vrijwilligers en beschikt over een ruim terrein met o.a. een schuur erop en vlak erbij een bezoekerscentrum. School tuinieren valt onder educatie. Vier scholen doen hieraan mee, waaronder de genoemde twee projectscholen met een eigen werkwijze. De bredere context waarbinnen de vier scholen opereren vinden we ook terug in de afstemming met het onderwijs zelf en de verbinding met de gemeente, de thuisomgeving van de kinderen en de lokale bevolking. Dit laatste via de website van SNL, nieuwsbrieven, spreekbeurten, krantenberichten. Ouders worden geïnformeerd via de nieuwsbrieven van de school, het keukentafelgesprek met hun kind en de contactavond.
Producten
Het project heeft tot nu toe twee producten opgeleverd: een werkboek voor de kinderen, getiteld Werkboek schooltuin van … en diverse Evaluatierapporten over de resultaten. Het werkboek omvat 15 lesjes en 22 schooltuin overstijgende taken, gekoppeld aan de diverse vakken. Het heeft een omvang van 130 pagina’s. Het werkboek heeft de tekentafel nog niet definitief verlaten en is tot op heden niet naar buiten gebracht. Het wordt nog steeds herzien. Daarnaast komt er nog een Handleiding. Dat boek is halverwege. Het gaat in op de didactiek van school tuinieren, de wetenschappelijke onderbouwing en de aanpak van de praktijklesjes.
Droom: Schooltuinieren voor het hele basisonderwijs
Jaarlijks werd de werkwijze op basis van nieuwe kennis en ervaring bijgesteld en werd het werkboek herschreven. Een traag proces met steeds weer nieuwe gezichtspunten. Daarom ligt er nu versie 13.0 die de organisatie graag onder de aandacht van een breder publiek brengt. Zodoende komen meer mensen te weten hoe effectief school tuinieren voor het hele basisonderwijs kan zijn en met name voor de leesvaardigheid en de kennisverdieping.
Auteur: Jan de Moor