Terugblik op excursie naar Spijk
Op donderdag 27 augustus organiseerden Stichting Steenbreek, gemeente Zevenaar en Stichting Actief Spijk een excursie naar Spijk. Dit dorp won in 2019 de Steenbreektrofee met de realisatie van het dorpshart. De jury was vorig jaar aangenaam verrast door de samenwerking van allerlei partijen en het realiseren van een aantrekkelijk dorpshart met oog voor klimaatadaptatie en veel aandacht voor biodiversiteit.
In de kerk van Spijk verwelkomde burgemeester Van Riswijk van gemeente Zevenaar de gasten. Hij verwijst naar een gedicht van de Nederlandse dichter Hendrik Marsman, uit 1936 over het Nederlandse landschap en de Nederlandse strijd tegen water. De eerste zin: ‘Denkend aan Holland zie ik breede rivieren traag door oneindig laagland gaan’, is overbekend geworden. In Spijk, waar de Rijn Nederland binnenkomt, is de realiteit ondertussen wel anders. De brede rivier van weleer, is de afgelopen jaren alleen maar smaller geworden. De droogte problematiek is in de regio voelbaar. Zo’n 200 woningen zijn ondertussen al verzakt door de droogte. Met als gevolg scheuren in woningen, hoge kosten voor herstel maar ook zorgen vanuit bewoners. In het gedicht wordt ook gesproken over ‘de stem van het water met zijn eeuwige rampen.’ De stille ramp van droogte in combinatie met soms extreme wateroverlast baart zorgen. ‘Het is onze gezamenlijke taak om deze stille ramp van de gevolgen van klimaatverandering te stoppen. Zorgen voor meer bomen en planten, weer bochten in rivieren en beken, water vasthouden, het gesprek aangaan met bewoners over de eigen tuinen en onze omgeving weer mooi en leefbaar maken, daar staan we in deze tijd samen voor’, aldus Van Riswijk.
Spijk heeft van oudsher een vechtersmentaliteit. Vechten met het water uit de rivier de Rijn. Harde werkers van de Steenfabriek. Spijk is een dorp van 650 inwoners. Het dorp ervaart de gevolgen van de bevolkingskrimp en de tegenstrijdige effecten van het klimaat zoals verdroging en vernatting. In 2007 kwam het dorp slecht in de publiciteit en kreeg te maken met een slecht imago. De bewoners kwamen met een aanvalsplan voor de toekomst hierop terug. In de afgelopen jaren hebben bewoners samen met diverse organisaties gewerkt aan een dorpsplan. Een aantal projecten hebben gezorgd voor verbetering van de leefbaarheid en de sociale cohesie. Andere projecten waren bedoeld om de kwaliteit van het landschap optimaal te benutten. Deze activiteiten zijn gebundeld in Dorpsraad Stichting Actief Spijk met als doel bevorderen van de leefbaarheid van het dorp en de omgeving.
Toverwoord is Samen
Het toverwoord volgens Guido Ariessen, voorzitter van Stichting Actief Spijk, is Samen. Alle plannen in Spijk zijn gezamenlijk bedacht: bewoners van jong tot oud, agrariërs, organisaties en bedrijven. Niet alle ideeën zijn uitgevoerd vanwege haalbaarheid maar het luisteren naar en betrekken van bewoners werkt om draagvlak te verkrijgen. Waar kennis niet beschikbaar was, werd hulp ingeroepen. Getracht is om het oude, onsamenhangende centrum met veel asfalt en weinig diversiteit in groen, om te toveren tot een multifunctioneel dorpshart waarin de kwaliteiten van het omringende landschap en de geschiedenis in terug komen. Het vele asfalt is vervangen door bomen en veel(bloeiende) planten. In het dorpshart is een wadi aangelegd voor de opvang van het hemelwater van alle grote, van het riool ontkoppelde gebouwen. Het onderhoud van het dorpshart wordt verzorgd door de inwoners, wat de saamhorigheid bevordert. Niet iedereen heeft groene vingers, maar een tuincursus met uitleg was zo georganiseerd. Ook buiten het dorpshart is het asfalt verwijderd en vervangen door straatklinkers en (bloeiende) groenstroken. Aan de dorpsgrens is een verwaarloosd stukje land veranderd in een rustpunt voor wandelaars. Alle kleine en grote successen in het dorp zijn samen gevierd. Van het plaatsen van een bank bij de begraafplaats, het opnieuw introduceren van een dokterspost en openbaar vervoer tot aan de feestelijke opening van het dorpshart. Het dorpshart is weer levendig en het zoemt enorm van alle insecten die op de planten afkomen. ‘Voor ons was het winnen van de Steenbreektrofee fantastisch. We waren supertrots en hebben dit met de hele gemeenschap gevierd. Het winnen heeft ons veel gebracht en vanuit het hele land worden wij weer benaderd voor presentaties en lezingen over ons succes. Maar wij blijven vrijwilligers en kunnen niet alles’, zegt Ariessen. De volgende uitdaging ligt alweer klaar voor de gemeenschap nu het schoolgebouw en het terrein erom binnenkort leeg komt te staan.
Steenbreektrofee
Margot Ribberink, juryvoorzitter van de Steenbreektrofee, ligt toe dat participatie en samendoen een belangrijk onderdeel is voor de Steenbreektrofee. Door samen te werken, kunnen we stappen zetten om onze omgeving klimaatbestendig te maken. Het helpt echt om bewoners te betrekken bij de planvorming en realisatie. Groen is de aanjager voor kwaliteit in de woon- en werkomgeving van de toekomst. Groen wordt neergezet als een product én een middel: Een multifunctioneel product dat in veel opzichten een positieve uitwerking heeft op biodiversiteit, ecologie, gezondheid, economie, sociale cohesie etc. Spijk is zeker een mooi voorbeeld voor veel andere plaatsen in Nederland: met een volhardende beweging van onderaf is veel bereikt. Ribberink: ‘De trots van bewoners is hier echt voelbaar’.
Loes Witteveen begeleidt als docent bij Van Hall Larenstein een onderzoek naar burgerparticipatie in klimaatadaptatie: Wat gebeurt er allemaal in de eigen tuin? Studenten onderzoeken dit volgens de VPA-methode. De Visual Problem Appraisal (VPA) is een onderwijsmethode waarbij studenten aan de hand van eigen onderzoek complexe maatschappelijke vraagstukken leren analyseren. Het onderzoek start met het maken van een film. De opdracht aan de studenten is om op basis van de informatie in de documentaire het probleem te definiëren. Het onderzoek naar mogelijke oplossingen voeren de studenten vervolgens uit met behulp van een set van vooraf opgenomen interviews. In elk interview geeft een stakeholder zijn eigen gezichtspunt en belang weer. Op basis van deze interviews proberen de studenten meer inzicht te krijgen in het probleem. De slotopdracht is om een aantal (beleids)aanbevelingen te formuleren. De opstart van dit onderzoek verliep enigszins moeizaam door corona maar ondertussen zijn al wel een aantal tuinbezitters gefilmd. Het is bijzonder om bij mensen thuis de tuin te mogen bekijken en ook opmerkelijk om te zien hoeveel functies in een tuin verwezenlijkt moeten worden. Dit onderzoek is nog niet afgerond maar de eerste aanbevelingen zijn er al. Te veel aandacht over de klimaat problematiek, zorgt voor stress/depressie onder jongeren. Mensen motiveren om te vergroenen werkt het beste door alles meer in microverband te plaatsen. De beleving van de tuin is namelijk voor iedereen anders. Is het een plek met ruimte voor de natuur, om te spelen en te genieten of toch een verlengstuk van de huiskamer om samen gezellig te eten? Alle kleine stapjes die mensen zetten om hun tuin te vergroenen zijn waardevol.
