Enschede legt voorbeeldtuintjes aan volgens Steenbreek Richtlijn

Hoe verleid je inwoners om hun tuin groen of groener in te richten? Gemeente Enschede heeft daartoe onder meer drie voorbeeldtuintjes laten aanleggen in het centrum van de stad. De opzet is bewoners laten ervaren dat er – ook in kleine tuinen – altijd ruimte over blijft voor groen. Hierbij is uitgegaan van de Steenbreek Richtlijn.

De tuintjes liggen langs de Boulevard in het centrum van Enschede – tegenover het ING-kantoor en in de buurt van het ziekenhuis Medisch Spectrum Twente – langs een doorgaande route en een fietsroute.

‘De tuintjes zijn 5 bij 5 meter groot’, vertelt Nicolette Hoogeveen, beleidsadviseur biodiversiteit bij de gemeente Enschede. ‘Dat is een bewuste keuze geweest omdat mensen met een kleine tuin vaak denken dat ze geen ruimte hebben voor een groene tuin.’

‘We willen toe naar een groene en biodiverse stad’

Enschede, aangesloten bij Stichting Steenbreek, zet de komende jaren vol in op vergroening en klimaatadaptatie. Daartoe is een groenambitieplan verschenen dat inzet op zowel het bestaande groen kwalitatief beter maken als meer groen toevoegen aan de stad en de dorpen. Dat moet leiden tot “Enschede één groot groen park met ruimte voor mens, plant en dier”, aldus het plan.

‘We willen toe naar een groene en biodiverse stad’, zegt Hoogeveen. ‘Dat kunnen we niet alleen. De gemeentelijke grond beslaat 35 procent van het gebied, de rest is van scholen, bedrijven en inwoners. Wij willen dan ook mensen stimuleren om tegels weg te halen en te vervangen door biodivers groen.’

Scriptieonderzoek
Het idee voor de voorbeeldtuinen komt van Tsehaynech Spit, toenmalig studente toegepaste psychologie aan de hogeschool Saxion in Deventer. Zij benaderde met succes de gemeente Enschede voor een scriptieonderzoek. ‘Dat heeft geresulteerd in een onderzoek.’, zegt Hoogeveen. ‘Het viel mooi samen, want we waren al in gesprek met een communicatiebureau dat ook veel doet in gedragsonderzoek.’

Tuincoaches
De voorbeeldtuintjes laten zien dat er – ook in kleine tuinen – altijd ruimte overblijft voor groen. Op borden staat aanvullende informatie.

In opdracht van de gemeente onderzocht Spit hoe de gemeente haar inwoners op een effectieve manier kan stimuleren om hun tuin te vergroenen. Door hun tuin te vergroenen kunnen inwoners een bijdrage leveren aan minder hittestress en meer biodiversiteit. De vraag die bij het onderzoek centraal stond was: hoe stimuleer je tuineigenaren om dit te doen? Voor haar onderzoek raadpleegde ze de literatuur, de inwoners van Enschede zelf en deskundigen op het vlak van vergroening en gedragsbeïnvloeding.

De scriptie van Spit leverde haar overigens de landelijke scriptieprijs van de zes verschillende opleidingen toegepaste psychologie op. De jury was met name te spreken over de maatschappelijke relevantie van haar onderzoek, de zinvolle aanbevelingen, de grote diversiteit aan partijen die ze raadpleegde en de zelfgemaakte illustraties in de eindproducten. Ze won 1000 euro en mocht op het jaarlijkse congres van de Nederlandse Beroepsvereniging voor Toegepaste Psychologie afgelopen mei haar scriptie toelichten.

Begin april is begonnen met aanleg, eind die maand volgde de feestelijke opening waarbij de bezoekers gratis bodembedekkers kregen. ‘De eerste reacties zijn heel positief’, zegt Hoogeveen. ‘We hebben bij dit project ook de horeca met een binnentuin betrokken. Zij hebben ook meegewerkt aan de socialemediacampagne. Dit maakt weer deel uit van een grotere campagne. Zo geven we mensen via de makelaars een informatiepakket over de inrichting van een tuin en verwijzen daarbij naar de voorbeeldtuinen.’

Terras, loopruimte en een plek voor de fiets of container. Dit lukt met een verhard oppervlak van circa 15 vierkante meter. Voor elke vierkante meter die boven de 15 vierkante meter uitkomt, adviseert Steenbreek om 80 procent groen en 20 procent verharding aan te houden. In kleinere tuinen (tot 15 vierkante meter) kan het lastiger zijn om tegels te verwijderen en kan bij vergroenen eerder gekozen worden voor compacte groenborders, gevelgroen en hangplanten.

Hoogeveen: ‘We hebben ons er bij de inrichting niet helemaal aan gehouden; zo hebben we zelfs een tuintje met twee terrasjes ingericht.’

Informatiebord
Voor de realisatie en de inrichting van de drie tuintjes zocht de gemeente contact met de mbo-instelling Zone.college in Almelo. ‘We hebben studenten gevraagd om een tuintje te ontwerpen en hebben daarbij wel kaders aangegeven. Het moest bijvoorbeeld een natuurlijke tuin worden, gifvrij en met inheemse planten. Ook hebben we gekeken naar het onderzoek wat betreft weerstanden.

Er staan overigens nog meer plannen op het programma om inwoners te verleiden hun tuin klimaatadaptief in te richten. Zo wil de gemeente in het najaar regelmatig een “tuincafé” houden waarbij mensen bij een high tea een kennis met een verharde tuin kunnen proberen te overtuigen van het belang van een groene tuin. Dit wordt georganiseerd in samenwerking met de tuincoaches die bij de gemeente Enschede actief zijn. Deze vrijwilligers geven inwoners gratis advies geeft hoe een tuin groener, klimaatbestendig en diervriendelijker kan worden ingericht.

Van kale grond tot groene oase
‘Wanneer mensen een nieuw huis kopen, staat het aanpakken van de tuin vaak niet hoog op het prioriteitenlijstje’, zegt Spit op de site van Saxion. ‘Vaak denken mensen dat ze moeten kiezen tussen terrasruimte, speelruimte of groen. Met een “voorbeeldtinytuin” wil ik ze laten zien dat er veel mogelijk is, ook in een kleine tuin.’

‘Wanneer mensen een nieuw huis kopen, staat het aanpakken van de tuin vaak niet hoog op het prioriteitenlijstje’,

Inspiratie voor inwoners
Het onderzoek van Spit leidde tot meerdere voorstellen waarmee gemeente Enschede aan de slag kon gaan; naast een informatiepakket voor woningkopers over hoe ze hun tuin kunnen vergroenen en buurtmarkten met mobiele voorbeeldtuintjes, stelde ze voor “tiny tuintjes” aan te leggen waar inwoners inspiratie uit kunnen halen. De voorbeeldtuinen moeten bewoners laten ervaren dat er, ook in kleine tuinen, altijd ruimte overblijft voor groen.

Steenbreek Richtlijn als uitgangspunt
De gemeente hanteert bij tuinen vier categorieën: A is de volledig groene tuin, B een groene tuin waar nog winst is te behalen, C is een tuin met vooral gras en klimplanten en D een vrijwel geheel betegelde tuin. ‘Wij focussen ons op mensen met een C-tuin. Die twijfelen en weten vaak niet hoe ze meer groen in hun tuin kunnen krijgen. Uit het onderzoek bleek dat met name mensen met relatief kleine tuinen of een tuin op het noorden heel erg aan het zoeken zijn.’

De gemeente is bij de inrichting van de tuintjes uitgegaan van de Steenbreek Richtlijn. Stichting Steenbreek hanteert daarbij voor tuinen een richtlijn die rekening houdt met dagelijks gebruik, zonder de groene essentie van de tuin te verwaarlozen. Verharding is in bijna elke tuin noodzakelijk voor praktische functies zoals een onderhoudsvrije tuin voor mensen die erg tegenaan kijken om veel in hun tuin bezig te zijn. Ook moest er in een tuin een speelplek voor kinderen komen.’

Uiteindelijk resulteerde dat in drie verschillende tuintjes: een klimaatadaptieve tuin (strak, met wadi en kleine boom), een natuurrijke tuin (met groen dat vogels en insecten aantrekt) en een gezonde tuin (met kruiden en een appelboompje).

Uit het oogpunt van veiligheid en vandalisme (en om te voorkomen dat het een speelplek wordt) is van een speeltoestel alleen het vaste deel neergezet en bijvoorbeeld geen schommel opgehangen.

Via een informatiebord krijgen de passanten informatie over wat er bijvoorbeeld aan toegevoegd kan worden (zoals een egelhuisje), en een QR-code die verwijst naar de voordelen van een groene tuin, een ontwerpschets en een “boodschappenlijstje” met beplanting.

Auteur: Hans Bouwman