Arnhem gaat in binnenstad ruimte creëren voor groen

De gemeente Arnhem wil de verharding in de openbare ruimte in 2030 in vergelijking met 2020 met 10 procent hebben teruggebracht. Groen en vergroening is bij de gemeente bij het beleid uitgangspunt, vertelde wethouder Cathelijne Bouwkamp op de Nationale Groendag. Een van de aandachtsgebieden is de binnenstad. Er komen meer plantvakken en bomen. Ook zijn tien specifieke locaties aangewezen om te vergroenen. Er moet een “koel netwerk” ontstaan.

Het is niet voor het eerst dat de Arnhemse binnenstad wordt aangepakt. Al sinds 2017 wordt er gewerkt aan een groener centrum. ‘We hebben te veel steen en te weinig groen. We zijn een groene stad, maar niet in de binnenstad’, zegt Henk Wentink, bestuursadviseur klimaat en groen bij de gemeente. ‘We willen de leefbaarheid, de beleving, van de binnenstad voor zowel bewoners als ondernemers en bezoekers verbeteren.’

De gemeente stelde in die tijd samen met Platform Binnenstad Arnhem en bewonersplatform Arnhem6811 het Groenplan Binnenstad Arnhem op. Het plan kende enkele relatief eenvoudige en snel te realiseren groene elementen zoals gevelgroen, geveltuinen, mobiele plantenbakken en heester- en boombakken. Via speciale “groene menukaarten” kon een keuze gemaakt worden uit het voorgeschreven aanbod. Om deze vergroening te stimuleren verleenden de samenwerkende partijen 3 jaar lang zelfs tot 90 procent subsidie aan projecten die het centrum vergroenden: De overige 10 procent betaalde de aanvrager. Tussen 2017 en 2019 is de binnenstad (Centrum) hierdoor op meer dan driehonderd plekken vergroend. ‘Dat was leuk voor de aankleding en de beleving, maar het is veel minder interessant voor het drukken van de temperatuur’, zegt Wentink.

De plannen voor de komende tijden behelzen zowel kleinschalige aanpassingen in een straat of steeg, als grootschalige projecten die impact hebben op het structuurniveau van de binnenstad

Daarom werkt de gemeente Arnhem de laatste jaren ook aan meer serieuze vergroening van het centrum, waarmee meer doelen worden gehaald dan aankleding en beleving alleen, zoals klimaatbestendigheid. Dat betekent hittestress en wateroverlast voorkomen. ‘Het knelpunt is de wateroverlast vanwege de ligging. Er zijn vrij veel hoogteverschillen in onze gemeente’, zegt wethouder Cathelijne Bouwkamp elders in Vakblad Groen. Vooral het centrum en de nabijgelegen wijk Spijkerkwartier zijn een zwak punt wat dat betreft.

Om de doelen te realiseren heeft Arnhem onder meer een Biodiversiteitsplan, Groenvisie 2017-2035, Strategie Klimaatadaptatie 2020-2030, een Bomenplan en beleidsregels natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen opgesteld. Eind vorig jaar is de Wijkgroenagenda Centrum verschenen; de wijkgroenagenda’s worden door de gemeente opgesteld in samenwerking met bewoners van een bepaalde wijk. Het is, door die betrokkenheid, volgens wethouder Bouwkamp een goede manier om burgers te enthousiasmeren om te vergroenen.

Wijkgroenagenda
Dat er iets moest gebeuren aan het Centrum, was wel duidelijk. Onderzoek naar 125 centrumgebieden in Gelderland heeft uitgewezen dat Arnhem op de allerlaatste plek staat wat betreft de hoeveelheid groen in de buurt; de gemeente staat op plek 118 als het gaat om schaduwrijke bomen in de buurt en zomerhitte in de stad (Goudappel, 2021).

‘Nu wordt met die wijkagenda ook echt gekeken naar groot groen, zoals bomen’, zegt Sander Wind, binnenstadsmanager in de gemeente Arnhem en lid van het Regieteam Binnenstad. ‘Dat groenplan uit 2017 ging om een bedrag van drie ton per jaar; daar doe je niet zoveel mee. Het ging toen meer om geveltuintjes, bloemen in potten. Het was een groot succes, want we kregen regelmatig vragen van andere ondernemers of dat bij hen ook kon. Met de nieuwe plannen worden de zaken grootser aangepakt.’

Vergroening is een belangrijk onderdeel van de integrale ontwikkeling van de binnenstad en het ontwikkelperspectief dat daar voor de komende jaren richting aan geeft, zo staat in de Wijkgroenagenda Centrum. De moeilijkheid in een dichtbebouwde binnenstad is echter de beperkte ruimte die beschikbaar is: zowel boven als onder de grond. ‘Je moet de ruimte hebben om goede groeiplaatsen te creëren’, zegt Wentink. ‘Dat betekent dat we ruimte gaan creëren. Als het nodig is gaan we ook kabels in de grond verleggen. Soms is het niet mogelijk om bomen neer te zetten en dan kiezen we bijvoorbeeld voor groene gevels. We gaan ook beter keuzes maken in soorten bomen en groeiplaatsen.’

Een voorbeeld van ruimte creëren is de Ingenieur J.P. van Muijlwijkstraat; deze straat kwam bij een verkiezing als de lelijkste straat van Arnhem naar boven. Daarom wordt deze straat nu grondig aangepakt. ‘Er gaan daar 36 parkeerplekken weg en die komen ook niet meer terug. Er worden 45 extra bomen geplant en er komt 250 meter nieuw groen.’

De stad moet goed toegankelijk blijven, zegt Wentink, maar de plannen gaan wel consequenties hebben voor de auto. ‘Het voetgangersgebied wordt waarschijnlijk groter, we gaan parkeerplekken opofferen voor groen, en trottoirs die soms 5 of 6 meter breed zijn worden smaller.’

‘We hebben te veel steen en te weinig groen. We zijn een groene stad, maar niet in de binnenstad’

‘Koele Netwerk’
Een belangrijk element uit de nieuwe plannen is een zogenoemde koele route creëren. Het doel van het “Koele Netwerk” is enerzijds dat ook bij extreme of langdurige hitte belangrijke voorzieningen bereikbaar blijven voor kwetsbare groepen in Arnhem. Dit wil de gemeente bereiken door koele, beschaduwde routes aan te leggen, die ook visueel herkenbaar zijn. Wentink: ‘Het is de bedoeling om groene plekken met elkaar te verbinden. Afzonderlijke stukje groen zijn kwetsbaarder.’

Tegelijkertijd wil de gemeente dat alle huishoudens in het Centrum binnen 300 meter van hun woning een koele plek hebben om te verblijven tijdens een hittegolf. Dit is speciaal bedoeld voor Arnhemmers die in of om hun woning niet of nauwelijks verkoeling kunnen vinden.

De plannen voor de komende tijden behelzen zowel kleinschalige aanpassingen in een straat of steeg, als grootschalige projecten die impact hebben op het structuurniveau van de binnenstad. ‘Meer groen geeft meer beschutting en ziet er mooi uit en daar zijn de ondernemers uiteraard blij mee’, zegt Wind. ‘Iedereen is voorstander van meer groen, maar het centrum ligt wel ramvol.’

Veiligheid
Een aantal pleinen in de binnenstad is opnieuw ingedeeld; daar zijn de bomen ook in meegenomen en dat betekent soms dat terrassen een iets andere indeling krijgen. Een van de ondernemers die tevreden is met de vergroeningsactiviteiten, is Armand Lüneman, eigenaar van twee horecazaken op de Korenmarkt. ‘We hebben hier een achterplein waar het straatwerk wordt aangepast en tot onze grote vreugde een aantal bomen worden neergezet in de plaats van een muurtje dat het plein nu doormidden snijdt. Het wordt hier straks zoveel fijner. Ik denk dat het ook bijdraagt aan het gevoel van veiligheid, want er gebeuren op die plek soms geen prettige dingen.’

Lüneman geeft aan dat er in de afgelopen 20, 30 jaar andere inzichten zijn gekomen over de inrichting van de openbare ruimte en dat groen een belangrijkere plaats heeft gekregen en er met groen een kwaliteitsslag gemaakt kan worden. ‘Ik denk dat op deze manier het fijner en leuker voor ondernemers wordt om zich op een bepaalde plek te vestigen.’

Probleem is dat er vaak weinig mogelijkheden zijn omdat het centrum van een stad vaak al zeer dichtbebouwd is. ‘Het prettige met vergroening is dat je elkaar aansteekt en dat het zich als een inktvlek uitbreidt. Ik hoop dat de vergroening in de binnenstad een voorbode van nog meer is en dat er nog meer ruimte gevonden kan worden. Want los van alle milieuaspecten is het ook gewoon prettig om groen te zien.’

Groenste stad
Inmiddels is de gemeente Arnhem al met de uitvoering van de groene plannen voor de binnenstad begonnen met maatregelen die snel resultaat opleveren. Vanaf 2024 volgen de komende 3 jaar de grotere projecten.

‘Het beeld van de binnenstad van Arnhem zal de komende jaren grondig veranderen’, zegt binnenstadsmanager Wind. ‘Dat zag je al aan de herinrichting van de 7 Straatjes. Als je daar in het voorjaar loopt, is het een soort bos.’ Sommigen noemen de zeven straten die hier deel van uitmaken inmiddels ook wel ‘De Groene Straatjes’. Wellicht heeft Arnhem – naast de titel groenste stad van Nederland volgens de Atlas voor Gemeenten – over 3 jaar ook de titel de groenste binnenstad van Nederland.

Over Centrum – Arnhem

Het centrum van Arnhem is een levendig gebied met een mix van wonen, werken, winkels en horeca. De wijk neemt daarmee een bijzondere positie in: zo moet het groen in deze wijk beter bestand zijn tegen vernieling dan elders in Arnhem. Ook worden er jaarlijks grote evenementen georganiseerd, waardoor niet alle verharde ruimte zomaar vergroend kan worden. En de compacte, historische binnenstad heeft te maken met de aanvoer van goederen voor winkels, waar ook ruimte voor nodig is.

Een groot deel van de wijk heeft een zeer hoge bebouwingsdichtheid en er wordt intensief gebruikgemaakt van de beschikbare ruimte. Omdat steeds meer kantoren en bedrijfsgebouwen worden omgebouwd tot woningen, neemt het aantal inwoners van het centrum gestaag toe – tot meer dan 6700 in 2022. Slechts een vijfde van de woningen bestaat uit koopwoningen (Arnhem breed is dit 43 procent). Ruim een vijfde van de woningen bestaan uit huurwoningen van corporaties, de rest (54 procent) wordt verhuurd door bijvoorbeeld bedrijven, particulieren en beleggers. (bron: Wijkgroenagenda Centrum)

Vergroeningsprojecten binnenstad Arnhem

• Sinds 2017 is de Sint Jansbeek terug in het centrum gebracht. De beek draagt bij aan een klimaatbestendig centrum (noodafvoer).
• Op het Gele Rijdersplein is grofweg 2100 vierkante meter verharding vervangen door groen dat qua belasting veel aankan en geschikt is als evenementenlocatie.
• Bij de Nelson Mandelabrug is meer dan 300 vierkante meter verharding vervangen door een boom en een groot aantal heesters en planten. Ook beide bushaltes zijn deels groen.
• Aan de Jansbuitensingel zijn 28 nieuwe bomen toegevoegd (verschillende soorten) om de gaten waar bomen in het verleden zijn uitgevallen weer op te vullen.
• Bij de herinrichting van kunstwerk Blauwe Golven vindt in de omgeving een vergroeningsslag plaats (autoluw maken, meer ruimte voor een bredere berm en wandelaars). Er worden ook tientallen extra bomen en grote heesters aangeplant. Er komt in totaal 4000 vierkante meter groen bij.
• De Rijnkade ter hoogte van de Arnhemse binnenstad wordt gereconstrueerd om de waterveiligheid te blijven waarborgen. Tevens wordt vergroend (grotere en kleurrijkere boomspiegels) en wordt geïnvesteerd in het verbeteren van de groeiplaatsen van de bestaande bomen, waaronder de historische oude lindes.
• Het Singelpark krijgt meer biodiverse beplanting en minder verharding.

Auteur: Hans Bouwman