Voedselbos Nieuwe Erven

Voedselbos Nieuwe Erven is een voedselbos dat ontstond in 2017 als pilot vanuit de transitie-tafel Voedsel en Landschap van de Cleantech Regio. De bedoeling was om met de aanleg van een voedselbospark bewoners meer bewust te maken van korte ketens in een duurzame voedselvoorziening en hen daar ook zelf in te betrekken. Het draait niet om productie en verkoop van fysieke oogst, want de sociale oogst is de grote winst.

Het Voedselbos Nieuwe Erven is genomineerd voor de Steenbreektrofee 2023, categorie maatschappelijke initiatieven.

Na het maken van een gezamenlijk ontwerp in het najaar, werd in december 2017 een eerste grote plantdag georganiseerd. Vanaf dat moment werken elke zaterdag (en ook doordeweeks) vrijwilligers in het voedselbos. Samen zorgen zij voor een nog mooier en completer voedselbos. Het voedselbos is 3 hectare groot en gelegen in de nieuwbouwwijk Elzenbos in Brummen. Het is een van de eerste voedselbossen in Nederland in de openbare ruimte en uniek omdat het is aangelegd voordat de woningbouw in de wijk verscheen.

Co-creatie
Het initiatief voor dit voedselbos-park is ontstaan vanuit co-creatie. De gemeente Brummen koos er bewust voor om deze openbare ruimte samen met haar inwoners vorm te geven als voedselbos-park. Vanaf de ontwerpfase, maar ook in uitvoering en later in het beheer speelden inwoner en gemeente een gelijkwaardige rol bij de ontwikkeling van het gebied. Nu, in 2023, lijken deze verhoudingen te veranderen door nieuwe woningbouwplannen vanuit de gemeente. Ondanks deze ontwikkelingen is Voedselbos Nieuwe Erven een innovatief initiatief waarmee ervaringen worden opgedaan die een inspiratie vormen voor andere gemeenten.

Ontwerp

De ontwerpkaart zoals die op het informatiebord bij de entree van het voedselbos staat

Twaalf inwoners hebben samen met de gemeente en met ondersteuning van een permacultuur-ontwerpbureau in 2017 het ontwerp gemaakt voor het voedselbos. De opdracht was om een veerkrachtig systeem te ontwerpen op basis van de al bestaande kenmerken van het gebied.

Er zijn verschillende zones ontwerpen waarin de mens steeds minder actief hoeft te zijn
Zone 0 – Ontmoetingsplaats en keet
Zone 1 – Waterpoel, kruidenspiraal, voedselbos 1, natuurspeelplek, bloemenweide
Zone 2 – Schooltuin, akker en hügelkultur, slangenwal, voedselbos 2 en 3 (plantengildes), wateropvanggebied 1
Zone 3 – Insectenhotel, schapenweide, wilgentipi, dubbele haag met eetbare soorten
Zone 4 – Het diep donkere voedselbos 4 (aangelegd op een voormalige maisakker, deels met opgebrachte bosgrond), stilteplek, elzenhaag/berkenbos, wateropvanggebied 2
Zone 5 – Wilde natuur

Voedselbos als openbaar groen
Bij invulling van openbaar groen worden voedselbosranden of -parken meestal niet als optie overwogen. Dat is jammer, maar begrijpelijk, want ze vergen een ander soort expertise en hebben een aangepast beheer nodig. Momenteel is daar weinig ervaring mee. Hierdoor lijken eetbare groenstroken bewerkelijk. Een gemiste kans, want in een tijd waarin onze visie op biodiversiteit, klimaat, duurzaamheid en gemeenschap aan het verschuiven is kunnen voedselbosranden en -parken een belangrijke rol spelen. Bovendien hoeft zo’n project niet meer te kosten dan gebruikelijk groen, maar het levert op termijn wel een rijkere oogst op. Meer hierover is te lezen in dit artikel dat Chantal van Genderen, een van de vrijwilligers, heeft geschreven.

Werkgroepen
Er zijn een tiental werkgroepen tot stand gekomen (o.a. voor de ontmoetingsplaats, natuurspeelplek, kruidenspiraal, het donkere bos, de hügel, de kippen etc.). Elk seizoen worden plannen, successen en leermomenten naar elkaar teruggekoppeld tijdens seizoensbijeenkomsten. Dit is ook het moment waarop er werkgroepoverstijgend gekeken wordt naar de grote lijnen en naar de ontwikkeling van het gehele voedselbos. Het is belangrijk dat het eigenaarschap door alle betrokkenen gevoeld wordt, en men samen de verantwoordelijkheid voor dat stuk openbaar groen op zich neemt.

Rondleidingen
Voedselbos Nieuwe Erven verzorgt op verzoek rondleidingen en presentaties waarin ervaringen over samenwerking tussen gemeente en buurtbewoners worden gedeeld. Door niet alleen geïnteresseerden, maar ook beleidsmakers en studenten maar soms ook sceptische buurtbewoners rond te leiden en het hen zelf te laten ervaren. Actief verbinding zoekend met weer andere gemeenschappen. Dat gebeurt ook jaarlijks tijdens NLdoet en Burendag waar Voedselbos Nieuwe Erven steevast aan mee doet. Zie voor meer informatie deze reportage van Omroep Gelderland en dit artikel in het Brummens Nieuws.

Niet alleen voor mensen
In het voedselbos staan veel eetbare en ondersteunende, nuttige soorten. Wanneer de oogst rijp is mag je hier wat plukken. Het is een plek voor planten, bomen, dieren én mensen. Dat ziet er soms spannender en avontuurlijker uit dan parken die hoofdzakelijk voor mensen zijn ontworpen. Door met de natuur mee te werken heeft het voedselbos al veel droge, maar ook heel natte periodes prima doorstaan.

Enkele soorten die binnen 6 jaar (op)nieuw zijn waargenomen in het voedselbos:

• Torenvalk
• Patrijs
• Putter
• Ringslang
• Neushoornkever

Het voedselbos heeft zich nu al bewezen als klimaatvriendelijke plek en daarnaast als schoolvoorbeeld voor een groen hart van een natuurinclusieve en gemeenschapsgerichte woonwijk.

Vrijwilligers
Op dit moment is er een kerngroep van zo’n 25 vrijwilligers betrokken bij het voedselbos. Er wordt op dinsdag- en vrijdag- (onregelmatig) en elke zaterdagochtend vanaf 10.00 uur tot ongeveer 13.00 uur gewerkt in het voedselbospark, gemiddeld zo’n 2 uur per week. Vrijwilliger zijn is heel vrijblijvend. Je kunt wekelijks komen, maandelijks, regelmatig of onregelmatig. Vrijwilligers worden eerst gevraagd een tijdje mee te draaien binnen verschillende werkgroepen zodat je weet wat wel en wat niet wordt gedaan aan onderhoud. Er is daarna veel ruimte voor eigen invulling en initiatief.

Vrijwilligers vinden bij het voedselbos onder andere:

• Een gevarieerd sociaal netwerk (nieuwe mensen leren kennen)
• Een stuk openbare ruimte dat van jezelf voelt
• Voedsel uit het voedselbos
• Frisse lucht, gratis sportschool en vitamine D
• Meer gevoel voor de ritmes in de seizoenen
• Een manier om meer te leren over permacultuur en voedselbossen (leren van elkaar)

Aanleg en beheer
De aanleg van het voedselbos is in de eerste twee seizoen voor 95% afgerond. De gemeente Brummen heeft dit gefinancierd. In het voedselbos geldt een ander groenbeheer dan gebruikelijk wordt gedaan in de openbare ruimte. Het beheer wordt grotendeels uitgevoerd en gecoördineerd door de vrijwilligers zelf. Daarnaast maait een cliënt van Philadelphia locatie Grasland in de zomermaanden wekelijks de wandelpaden. Af en toe wordt voor grotere klussen via de gemeente hulp ingeschakeld van professionele groenmedewerkers. De vrijwilligers begeleiden deze klussen en geven aanwijzingen.